Rus ekonomisindeki dönüşüm süreci savaşla birlikte devam ediyor

Rusya, Ukrayna savaşının başladığı 24 Şubat 2022’den bu yana tarihin en kapsamlı yaptırımlarına maruz kalırken, ülke ekonomisindeki yeni şartlara ahenk süreci bir yıl geçmesine rağmen çeşitli zorluklarla devam ediyor.

Batılı ülkeler, geçen yıl başlayan Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’ya yönelik başta finans ve güç alanları olmak üzere yüzlerce farklı kalemde yaptırımı devreye aldı.

Yaptırımların birinci tesiri Rus rublesinin dolar karşısında süratle bedel kaybetmesiyle hissedilirken, Rus iktisadı 2022’nin birinci yarısında yüzde 3,6 küçülürken, yıl sonu prestijiyle da yaklaşık yüzde 2,5 daraldığı kestirim ediliyor.

RUBLE KAYIPLARINI TELAFİ ETTİ

Başta Rusya Merkez Bankası’nın aldığı tedbirler sayesinde, Rus rublesi paha kayıplarını telafi ederek, dolar karşısında çıktığı 120 bandından 60 rubleye kadar geriledi.

Alınan tedbirler ortasında bankadan nakit döviz çekimine yönelik sert kısıtlamalar, ihracatçı şirketlere döviz gelirlerinin yüzde 80’ini satma mecburiliği ve yurt dışına para transferlerinde çeşitli kısıtlamalar başı çekiyor.

Rusya’da yaptırımların son bir yılda etkilediği en kıymetli alanlardan birisi de ithalat ve ihracat oldu.

Rusya Federal Gümrük Servisi, yaptırımların akabinde ithalat ve ihracat istatistiklerini yayınlamayı durdururken, ülkede yapılan çeşitli araştırmalara nazaran ithalatın 2022’nin birinci 11 ayında bir evvelki yıla kıyasla yaklaşık yüzde 13 düştüğü varsayım ediliyor.

Söz konusu periyotta, ihracatın yüzde 23 arttığı kestirim edilirken, bilhassa direkt yabancı yatırımların durma noktasına geldiği ve yüzlerce şirketin ayrılmasıyla iktisatta oluşan boşluğun, yüksek seyreden petrol ve doğal gaz fiyatları sayesinde telafi edildiğine vurgu yapılıyor.

BATILI ŞİRKETLERİN BOŞLUĞU DOLDURULMAYA ÇALIŞILIYOR

Savaşın başlamasının akabinde başta McDonald’s, IKEA, Zara ve H&M olmak üzere yüzlerce Batılı şirket, yaptırım baskısı nedeniyle Rusya’dan çekilme kararı aldı.

Apple, Sony, Spotify üzere teknoloji şirketleri Rusya’daki faaliyetlerini kısıtlarken, başta Rus şirketleri olmak üzere Rusya’nın dost kabul ettiği şirketler, pazarda oluşan boşluğu doldurmaya çalışıyor.

Tekstil ve beyaz eşya alanlarında Çinli ve Türk şirketler faaliyet alanlarını genişletmeye yönelik adımlar atarken, Yandex ve VK üzere Rus internet şirketleri de Google üzere rakiplerin yerine yeni eserler geliştiriyor.

McDonald’s yerine açılan Vkusno i Toçka restoranları ülkede süratle popülerlik kazanırken, McDonald’s periyodunda yaşanan doluluk oranlarını yakalamayı başardı.

Batılı şirketlerin ayrılma kararının en çok etkilediği dalların başında ise otomotiv geldi.

Renault, Nissan ve Mercedes üzere Batılı araba şirketleri Rusya’dan çekilme kararı alırken, bu şirketler Rusya’daki tüm varlıklarının Rus devletine devretti. Rusya’da araba satışları, ekimde geçen yılın birebir periyoduna nazaran yüzde 62,8 azalarak 45 bine geriledi.

Rusya’da ünlü Moskviç marka arabaların seri üretimi, Fransız şirketi Renault’un çıktığı tesiste başlarken, öbür markaların da tesislerinde emsal adımların atılması planlanıyor.

Doğrudan ithalatı artık mümkün olmayan eserlerin temini için ülkede ayrıyeten paralel ithalat hür bırakıldı. Rusya Federal Gümrük Servisi (FTS) Lideri Vladimir Bulavin, paralel ithalat tekniğiyle 2022’nin mayıs-ekim devrinde 17 milyar dolar kıymetinde eser ithal edildiğini açıklamıştı.

RUSYA GÜÇ İHRACATINDA ALTERNATİF PAZARLAR YARATIYOR

Batılı ülkeler, Rusya’ya yönelik yaptırımların en kapsamlılarından kimilerini Rus güç bölümüne uyguluyor.

Avrupa Birliği (AB) ülkeleri Aralık 2022’de, Rusya’dan deniz yoluyla taşınan petrole varil başına 60 dolar tavan fiyat uygulanmasında muahedeye varmıştı. Rus dizeline ve gaz yağına da varil başına 100 dolar, daha ucuz sıvı yakıt ve açık renkli petrol eserlerine varil başına 45 dolar tavan fiyat getirilmişti.

Rusya ise kelam konusu adımlara karşılık tavan fiyat uygulamasına katılan ülkelere petrol satmayacağını duyurmuştu.

Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Novak, 13 Şubat’ta yaptığı açıklamada, mart ayında petrol üretimini günlük 500 bin varil azaltacaklarını söyledi.

Başta Çin ve Hindistan olmak üzere Rus petrolü almaya devam eden çok sayıda ülke, muhtemel yaptırım risklerine işaret ederek Rusya’dan indirim talep ediyor.

Rusya Maliye Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, ocak ayında Ural petrolünün varil fiyatının ortalama 49,48 dolar olduğu belirtilirken, geçen yılın ocak ayında ortalama 85,64 dolardan süreç gören Ural petrolünün varil fiyatının 1 yılda yaklaşık yüzde 42 ucuzlaması dikkati çekti.

Doğal gazda ise Rusya’nın yaklaşık yarım asırdır en büyük müşterisi olan Avrupa’daki hakim pozisyonu değişti.

RUSYA’NIN AVRUPA GAZ PİYASASINDAKİ HAKİMİYETİ AZALDI

Ülkenin doğal gaz üretimi 2022’de 673,8 milyar metreküp seviyesinde gerçekleşirken, ihracat ise yüzde 25,1 azalarak 184,4 milyar metreküpe düştü.

Avrupa’ya Rus gazı sevkiyatlarında kullanılan ana sınırlardan Kuzey Akım boru sınırında faaliyetler gerekli bakımların yapılamadığı gerekçesiyle Ağustos 2022’de dururken, inşaatı tamamlanan Kuzey Akım 2 çizgisi ise Ukrayna’daki savaş nedeniyle faaliyete alınmamıştı.

Her iki hatta da Eylül 2022’de patlamalar yaşanmış, doğalgaz sızıntıları meydana gelmişti.

Gazprom’un Avrupa’ya doğalgaz sevkiyatında kritik role sahip bir öteki boru sınırı olan Yamal-Avrupa da artık yaptırımlar nedeniyle atıl duruma düşerken, şirketin, Ukrayna’nın, Sohranovka isimli doğalgaz dağıtım noktasından sevkiyatları da Mayıs 2022’de durmuştu.

Söz konusu giriş noktasının kapanmasıyla şirketin Ukrayna üzerinden Avrupa’ya gönderdiği doğal gaz ölçüsü Mayıs 2022’de kıyasla yaklaşık yüzde 60 azalmış durumda.

AB Komitesi Lideri Ursula von der Leyen, Eylül 2022’de yaptığı açıklamada, Rusya’nın Avrupa doğal gaz ithalatındaki hissesinin yüzde 40’tan yüzde 9’a düştüğünü bildirmişti.

Rusya, pazar hissesinin kıymetli oranda düştüğü Avrupa’yı başta Çin olmak üzere Asya piyasasına gerçekleştireceği doğalgaz sevkiyatlarıyla telafi etmeyi planlıyor.

Rusya’nın doğalgazını dış piyasalara ihraç edebilmek için ortaya koyduğu son alternatif ise Türkiye’de bir doğalgaz merkezi kurulmasına yönelikti.

Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, 12 Ekim’de, “Yakıt ve doğal gaz kaynaklarımız için ana rotayı Türkiye üzerinden sağlayarak, Avrupa için Türkiye’de doğal gaz merkezi kurulabilir.” sözünü kullanmıştı.

Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Novak da AA muhabirine yaptığı değerlendirmede, yerini TürkAkım’ın aldığı Güney Akım projesinin 4 çizgi üzerinden yılda 63 milyar metreküp kapasiteyle tasarlandığını ve bu potansiyelin Türkiye üzerinden Avrupa’ya Rus gazı gönderilmesinde kullanılabileceğini söyledi.

Avrupa’daki boru çizgileriyle gaz ihracat piyasasını kıymetli oranda kaybeden Rusya için sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ihracatı stratejik ehemmiyete sahip.

BANKACILIK SİSTEMİ VE İKİLİ TİCARETTE DÖNÜŞÜM HIZLANDI

Rusya’nın yaptırımlar nedeniyle esaslı bir değişime gittiği süreçlerden birisi de ülkedeki döviz kullanımına yönelikti.

Özellikle Çin’le gerçekleştirdiği ticarette son 10 yıldır dolar kullanımını azaltmaya çalışan Rusya, Batılı ülkelerin yaptırımları ile birlikte 2022’de bu adımlarını iktisadın tüm alanlarında atmaya başladı.

Rusya Merkez Bankası datalarına nazaran, ülkenin ithalat ve ihracatında doların hissesi 2022’nin üçüncü çeyreğinde yılın birinci çeyreğine kıyasla yüzde 51,7’den 33,9’a geriledi. Euro’nun hissesi da yüzde 35,1’den 18,7’ye düşerken, yuanın hissesi yüzde 0,4’ten 14,1’e çıktı.

Avrasya Ekonomik Birliği nezdinde yapılan ticarette de başta ruble olmak üzere ulusal para ünitelerinin hissesi 2022’de bir evvelki yıla kıyasla 3,5 puan artarak yüzde 74’e yükseldi.

Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Eylül 2022’de yaptığı açıklamada, ülkesindeki dolarsızlaşma sürecinin kaçınılmaz olduğunu ve buna yönelik adımlar atmaya devam edeceklerini söylemişti.

DOLAR VE EURO KULLANIMI AZALDI

Rusya Merkez Bankası Lideri Elvira Nabiullina da Eylül 2022’de yaptığı açıklamada, Rusya’da yaptırımlar nedeniyle dolar ve Euro kullanımının azaldığına işaret ederek, “Dolar ve Euro, dondurulma riskleri nedeniyle çok sayıda kişi için zehirli hale geldi. Bu paraları basanlar da bizim etkin bir formda bu paraları kullanmamızı istemiyorlar” dedi.

Rusya Maliye Bakanlığı ülke rezervlerinin değerli bir kısmının bulunduğu Ulusal Refah Fonu’nda “dost olmayan” ülke para ünitelerinin hissesini istikrarlı bir biçimde düşüreceğini duyurmuştu.

Buna nazaran, fonda yuanın azami hisse sonunu yüzde 30’dan 60’a, altının azami hisse hududu da yüzde 20’den 40’a yükseltildi. Fonda artık dolar bulundurulmazken Euro’nun da yıl sonuna kadar hissesinin yüzde sıfıra düşürülmesi planlanıyor.

Rus yetkililer, Sberbank ve VTB üzere en değerli bankaların SWIFT’ten çıkarılması nedeniyle “dijital ruble” ve kripto paralara yönelik çeşitli düzenlemelerle ilgili çalışmalarını da hızlandırdı.

Dijital rubleye yönelik testlerin bu yıl başlaması beklenirken, Rus hükümeti de kripto paraların milletlerarası ödemelerde kullanılabilmesi için çeşitli yasa tasarıları üzerinde çalışmalarını sürdürüyor. (AA)